آموزش: چله کشی فارسی

چله کشی فارسی*
    

ابتدا میله ای به طول یک متر و ضخامت پنج الی هشت سانتیمتر به طور مستقیم داخل دیوار یا به طور عمود بر زمین فرو برده سپسُ میله ی دیگری را در فاصله ای به اندازه ی طول قالی مورد نظر بعلاوه هشتاد سانتیمتر اضافی جهت ریشه های قالی به موازات میله ی اولی فرو می کنیم ، نخ مورد نظر را تهیه نموده معمولاً از نخ پنبه نمره 20 دوازده یا چهارده لا جهت چله کشی استفاده می شود بدین لحاظ نخ های پنبه را به صورت توپکی شکل درآورده و آن را داخل دو تشتک جداگانه می گذاریم، یک نخ را بدست راست و نخ دیگر را بدست چپ میگیریم و خود ما در وسط نخها قرار می گیریم نخ اول را می اندازیم نخ دست راست را از زیر و نخ دست چپ را از رو می گذاریم، وقتی که دوباره به اول برگشتیم اول نخ دست راست را به فرم هشت انگلیسی نگه می داریم و بعد نخ دست چپ را از زیر میله و از روی دست راست می بریم و هر دو نخ را از زیر میله دیگر می بریم و تا آخر به همین ترتیب ادامه میدهیم، آنچه در این مرحله مهم است مسئله کشش نخ های چله است که دقیقاً باید مواظب آن باشیم، تا آخر یکنواخت تنیده شود و نباید به صورتی باشد که یک قسمت محکم و قسمت دیگر آن شل باشد.
    
    

     وقتی که چله دوانیده شد "زهه کردن" توسط فردی که همکار چله دوان است انجام میشود. برای بدست آوردن نخ مورد نیاز جهت زهه کردن از همان نخ چله کشی استفاده می کنیم.
    ابتدا آن را به طول سه تا چهار متر چند لا می کنیم و یا یک دستمال مرطوب روی آن را مالیده تا گرد و غبار آن از بین رفته و تاب آن یکسان شود.
    

قالیبافی در اصفهان

اصفهان قبل از صفوی هر چند هم فراز و نشیب های تاریخ قالیبافی داشته باشد اتفاق چندان مهم و قابل ذکری را شاهد نبوده است. آنچه که مسلم است شکل گیری حرفه ای قالیبافی را در اصفهان، از عصر شاه عباسی بایستی دنبال کرد.
هنر دوستی شاهان صفوی و ارج و منزلتی که این سلسله برای هنرمندان قایل بودند و خصلت پسندیده ای که هر چیز را در حد کمالش می خواستند، انگیزه هایی بود تا با توسل به آن بهترین هنرمندان از هر صنف و طبقه ای، در کارگاههای شاهی گرد آیند و آثار ارزنده ای را به وجود آورند که هنوز، بعد از طی قرون متمادی چشم و عقل را یارای باور آن نیست.
    قالی های ارزشمند این دوره چه در اصفهان بافته شده و چه در شهرهای اطراف آن نشان دهنده توجه ویژه به هنر قالیبافی آن عصر می باشند.
کارگاههای قالی بافی دربار صفوی متصل به کاخ سلطنتی در جنوب عالی قاپو بین میدان شاه و چهل ستون، با استفاده از بهترین مواد اولیه همواره زیر نظر شخص شاه عباس بزرگ به کار می پرداختند. این اهتمام ویژه شاه صفوی موجب شد تا اصفهان آنروزگار سهم بزرگی را دربافت شاهکارهای برجای مانده در موزه های مختلف جهان را عهده دار گردد

قدیمی‌ترین فرش موزه ایران و طرح لچک ترنج

روزنامه "گسترش صنعت" در گزارشی به معرفی "موزه فرش ایران" پرداخته است. این گزارش در پی می آید:
موزه فرش تهران در طول سالیان فعالیت خود از سال 1356، فعالیت‌های متعددی را برای حفظ و ارایه شاهکارهای دستباف ایرانی به علاقه‌مندان در سراسر جهان کرده است. این مرکز با ارایه صدها کتاب درباره فرش‌های ایرانی و قالی‌های مشرق زمین در کتابخانه تخصصی خود، شرایط مساعدی برای پژوهش هنرمندان و پژوهشگران در حوزه هنر و صنعت فرش فراهم آورده است.
این موزه، همچنین، به همت مسوولان و دست‌اندرکاران خود در طول سی‌سال فعالیتش نمایشگاه‌های متعددی در تالارهای خود برگزار کرده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به نمایشگاه سجاده‌ها و قالی‌های طرح محراب سده دهم تا چهاردهم، نمایشگاه قالی‌های گل برجسته از قرن هشتم تا دوره معاصر نمایشگاه فرش‌های باغی، نمایشگاه طرح‌ قالی و نمایشگاه تاثیر بنای قدسی روی فرش اشاره کرد.
نمایشگاه تاثیر بنای قدسی روی فرش تازه‌ترین نمایشگاهی است که در حال حاضر، در تالار فوقانی موزه فرش در حال برگزاری است.

فرش آیینه تمام نمای تمدن ایران

فرش به معنای الیافی گستردنی است و آنچه بر زمین گسترده شود . دست آفریده های پر نقش و نگار ایرانی ره آورد زندگی پر تلاش زنان و مردانی است که با شوریدگی نگاره ها و گرمی رنگ دل های پاک ممزوج شده است . این دست آفریده های خواب دار گره خورده که قالی ایران نام دارد .

قالی زیر اندازی است یک رو ، با تار و پرز و پود ضخیم و پود نازک و با گره . پیشینه قالی در ایران به دوره می رسد و در اینکه خاستگاه آن ایران بوده است شک و تردید وجود ندارد .هخامنشیان

قالی

قسمی از گلیم پرزدار منقش گرانبها که خالی نیز گویند. (ناظم الاطباء). مهمترین محصول صنعتی ایران در عصر حاضر قالی و قالیچه دست بافت است . قالی بافی از صنایعبسیار قدیم ایران است . میگویند که اسکندر کبیر وقتی برای اولین بار مقبره کوروش بزرگ را بازدید نمود مشاهده کرد که آن با قالی خیلی خوب پوشیده شده و نیز میگویند که در قصر تیسفون یا طاق کسری در زمان ساسانیان یک قطعه قالی وجود داشته که با جواهر و فلزات قیمتی پوشیده شده بود، ولی شرح این قالی آنقدر با افسانه آمیخته شده که نمیتوان آن را کاملاً باور کرد. در آسیای وسطی تکه های قالی قدیمی پیدا میشود که متعلق به ادوار قبل از اسلام است .در نقاشیهای بعضی از نقاشان قرون وسطی در اروپا قالی هائی نشان داده شده که می بایست ساخت ایران باشد. نمونه های اولیه قالی و قالیچه که در موزه ها و گنجینه های شخصی است و محققاً میتوان آنها را به ایران نسبت داد متعلق بزمان قبل از دوره صفویه است . علت اینکه از زمان قدیمتر از آن نمونه قالی بدست نیامده آن است که اغلب اشیاء صنعتی برای نگاه داشتن ساخته میشدند و قالی برای استعمال ، و اگرچه قالی نسبتاً بادوام است ، در نتیجه استعمال زیاد پس از مدتی کهنه شده از بین میرود. در قالیهای قدیمی کمتر نوشته ای دیده میشودکه تاریخ و محل ساخت آن را بطور تحقیق بتوان معین کرد. گمان میرود که بعضی از این قالی ها در تبریز در زمان حکمرانی سلاطین ترکمان و مغول که قبل از صفویه سلطنت میکردند ساخته شده باشد. بعضی از قالیهای قدیمی را به اواخر قرن نهم هجری (اواخر قرن پانزدهم میلادی )نسبت میدهند، زیرا نقشه های آنها خیالی تر و رنگآمیزی آنها با قالی های اوائل دوره صفویه فرق دارد. احتمال میرود که قالیبافی در زمان سلطنت طویل شاه طهماسب به اعلی درجه ترقی رسیده باشد. درجه تکامل صنعت دراین زمان میرساند که قالی بافی تاریخ قدیمی داشته و با اینکه نمونه هائی از ترقی آن در دست نیست معهذا ثابت میکند که دوره مدیدی طول کشیده تا به این درجه رسیده . چون محل ساخت اغلب قالی های اوائل این عصر معلوم نیست ، معمولاً قالی های دوره صفوی را از روی نقشه آنها طبقه بندی مینمایند. در میان نقشه های مختلف و مهمتر از همه طرحی است که در وسط ترنجی دارد. نمونه بسیار مشهور این قسم نقشه قالی مسجد اردبیل فعلاً در موزه ویکتوریا و البرت در لندن میباشد. آن فرش قالی بزرگی است که طول آن ده متر و نیم و عرض آن قدری کمتر از 5 متر و نیم است (5/34 فیت و 5/17 فیت ). از روی تخمین معین کرده اند که این قالی تقریباً 32 ملیون گره دارد! دور ترنج مرکزی را نقشهای کوچکی که به گل شاه عباسی موسوم است احاطه نموده و آن عبارت از نقش مدور یا بیضی شکلی است که وسط آن گل و دور آن را حلقه ای از گل با برگ گرفته در هر گوشه متن قالی یک چهارم ترنجی کشیده شده . یکی از خصائص این قالی بزرگ نمایش قندیل مسجد میباشد که در دو سر ترنج کشیده مثل اینکه از آن آویزان است

طرح نقشه‌های قالی و قالیچه در ایران واصفهان

در میان طرحهای مختلف فرش جهان، طرحهای ایرانی جایگاهی مشخص و مقامی برجسته دارد. متأسفانه در سالهای اخیر بسیاری از کشورهای صادرکنندة فرش، طرحها و نقشه‌های ایران را تقلید کرده و وارد بازار می‌نمایند و بازار فرش را تصاحب کرده‌اند. کشورهای هندوستان، پاکستان، افغانستان، چین، مصر، رومانی، آلبانی و بعضی از کشورهای دیگر اکنون میدان‌دار این بازارند که همگی نیز طرحهای مسروقة ایران را به کار می‌برند. مثلاً هندوستان که در این زمان بزرگترین کشور صادرکنندة فرش است، بیش از پنجاه طرح ایرانی را مورد استفاده قرار می‌دهد. 65% تولید این کشور را فرشهایی تشکیل می‌دهد که از فرش ایرانی نسخه‌برداری شده‌اند.

طبقه بندی فرش ها

به علت تعدد مراکز فرش بافی در ایران و طرح های متنوع مورد عمل قالی بافان این مناطق و تقلیدی که از طرح های اختصاصی یک منطقه در مناطق دیگر می شود. گاهی شناخت دقیق محل بافت برخی از فرش ها تا حدودی مشکل می گردد در این مورد ضابطه هایی از قبیل نوع گره، نوع رنگ، جنس الیاف، تعداد پود، ارتفاع پرز و برخی دیگر از جزئیات مشخصه های مهمی هستند که م لاک عمل خبرگان قرار می گیرند.

گاهی فرش را از لحاظ مراکزی که در آن خرید و فروش صورت گرفته است نام گذاری می کنند که عملی کاملاً لغو و بی مورد است. به عنوادن مثال فرش هایی به نام موصل (شهری در عراق) در اندازه های تقریبی 130×200 سانتی متر که در اصل فرش های بافت همدان و کردستان هستند.

به طور کلی فرش های ایران را از نظر گاه مراکز بافت در دو گروه بزرگ می توان طبقه بندی کرد.

چه فرشی بخریم

- فرشیکه مواد مصرفی بکاررفته در آن شامل پشم، نخ و ابریشم کاملا از مواد طبیعی و عاری از مواد زاید باشد.

2- در رنگرزی مواد اولیه از رنگهای گیاهی استفاده شده باشد.

3- عاری از عیوب فنی مثل غلط بافی، دورستی، کجی، سره، شانه، کوبیدگی، بدقیچی بودن و عیوب دیگر باشد.

حفظ و نگهداری فرش دستبافت

در این بخش دستوالعملهای ساده ای که با رعایت آنها، فرش دستبافت شما از گزند صدمات در امان می ماند بیان می کنیم.
 این دستوالعمل ها در مورد فرشهای مصرفی می باشند و لازم است در مورد فرش های عتیقه با کارشناسان خبره مشورت شود:
 
 1- سطحی که فرش بر روی آن گسترده می شود باید صاف، خشک و عاری از گرد و خاک باشد.
 2- فرش بر روی سطح گچی یا خاکی یا آهکی نباید گسترده شود.
 3- بهتر است فرش روی موکت یا لاستیک و یا فرش دیگری پهن نگردد.
 4- هنگام نظافت فرش بهتر است پنجره ها باز باشد تا گرد و خاک ناشی از نظافت دوباره روی فرش ننشیند.
 5- درز های لابه لای سنگ فرش، سرامیک و یا موزاییک سطحی که فرش بر روی آن پهن می شود نباید خالی باشد زیرا مخفیگاه خوبی برای رشد بید خواهد بود.
 6- برای جلوگیری از بید خوردگی پشت فرش می توانید از مقداری پودر نفتالین یا نگزالت و یا مواد گیاهی مانند تنباکو استفاده کنید. دقت کنید که از این مواد در حد متعارف استفاده شود.
 7- چنانچه فرش دچار بید خوردگی شد. ابتدا باید سطحی که فرش روی آن قرار دارد را کنترل و تمیز نمود سپس نقاط بید خورده حتما باید ترمیم گردند تا هنگام شستشو قسمتهای کنار بید خوردگی آسیب نبینند.
 8- عامل بید خوردگی پشمهای ضد عفونی نشده، هوای شرجی و مرطوب ، و نگهداری فرش در محل های سربسته و متروک و یا عدم توجه ونظافت فرش می باشد. در صورتیکه فرش در محل های سربسته و متروک قرار دارد، باید هر ماه یکبار درب ها باز گردند و فرشها مورد بارزسی قرار گیرند.
 9- فرش در طول زمان استفاده باید شستشو گردد.
 10- در صورتیکه خودتان در نظر دارید فرش را شستشو کنید، اول آنرا کاملا تکان داده و گرد و غبار آنرا بگیرید و بعد شستشو را شروع کنید.
 11- شستشوی فرش با مواد پاک کننده دارای خاصیت اسیدی مانند کلروهیدروسولفیتها باعث کم دوامی و از بین رفتن تارهای فرش می شود. بهترین شوینده برای فرش صابونهای کم اسید می باشند.
 12- تنها فرشهای شرکت سهامی فرش است که امکان شستشو با آب و صابون را دارد، اگر فرشی که در آن از رنگهای شیمیایی استفاده شده است را می شویید امکان مخلوط شدن رنگها وجود دارد. لذا در مورد اینگونه فرشها با فروشنده خود مشورت کنید.
 13- روشویی فرش با هر نوع شامپو باعث پوسیدگی فرش می گردد. تبلیغاتی که در این مورد در مورد شامپوهای فرش می شود واقعیت ندارد.
 14- چنانچه آب روی فرش ریخت باید از فرش گرفته شود و آن قسمت کاملا خشک شود.
 15- اگر نوشابه و یا شربت یا غذا روی فرش ریخت آن قسمت باید به سرعت شستشو و خشک گردد.
 16- چنانچه رنگهای ساختمانی یا انواع چسبهای مایع روی فرش ریخت باید قبل از خشک شدن، آن قسمت کاملا شستشو و خشک گردد. در صورت وقوع این اتفاقات باید برای شستشو از اهل فن کمک گرفت
 17- از گذاردن مستقیم نوک تیز پایه صندلی، مبل و یا میز بر روی فرش خودداری کنید. در این موارد از زیر پایه های چوبی و یا پلاستیکی ساخته شده استفاده کنید.
 18- از تابش نور مستقیم آفتاب بر روی فرش جلوگیری کنید.
 19- برای یکنواخت ماندن سطوح فرش بهتر است هر شش ماه یک بار فرش سروته شود.
 20- از گذاردن گلدان و یا درختچه بر روی فرش یا کنار آن خودداری کنید. اغلب پوسیدگی فرشها ناشی از آبهای اضافی پای گلدانها می باشد.
 21- در نقاطی که آب و هوای آن گرم و مرطوب می باشد بهتر است از فرشهای تمام پشم استفاده شود. چرا که این فرشها رطوبت کمی جذب می کنند.
 22- فرشهایی که مورد استفاده قرار می گیرند باید قبل از فرسوده و نخ نما شدن مرمت شوند.