فرش نایین

شهرستان نایین از توابع استان اصفهان است، که با در نظر گرفتن کویر، مرزهای آن به اصفهان، اردستان، یزد، سمنان، و طبس ( گلشن ) میرسد. شهرستان نایین از سه بخش شهر نایین و حومه، انارک، و خور و بیابانک تشکیل شده است که مجموعاً 13 دهستان و 830 روستا را شامل میشوند. وسعت شهرستان نایین 53000 کیلومتر مربع است. 

 

فرش نایین را در نقاط مختلفی از ایران می بافند. به غیر از تمام محدوده ی شهرستان نایین و شهرهای هم مرز دور یا نزدیک نظیر طبس، کاشمر، سمنان، حومه اصفهان، حتی مناطقی نظیر روستاهای اشتهارد، شهرک صنعتی قزوین و معلم کلایه ( مرکز الموت ) در اطراف تهران، تحت تاًثیر توفیق و شهرت فرش نایین اقدام به تولید این فرش کرده اند. در این که در ایران مناطقی وجود دارند که به دلیل تسلط و تکنیک بالای فرش بافی قادر به بافت هر نوع فرش هستند شکی نیست، ولی به این امر باید اذعان کرد که در ایران نقاط معدودی باقی مانده است که دارای فرشی با هویت مشخص، بر حسب سابقه و موقعیت محلی و بومی باشد، و یکی از آن نقاط بی تردید شهرستان نایین است ( حتی اگر سابقه ی این فرش را اندک و طرح های آن را متاًثر از اصفهان بدانیم ). این اعتقاد زمانی برای ما حاصل آمده که اقدام به دیدار از برخی مناطق و روستاهای شهرستان نایین کردیم. آنچه در روستاهای جنوبی و شرقی و شمالی نایین بافته می شود، دقیقاً در گستره ی نفوذ فرهنگی فرش نایین است. شگفت آنکه هنگامی که این فرش از خور به سوی طبس و کاشمرو سبزوار حرکت می کند، به نوعی رفته رفته از کیفیت تهی می شود. بدین ترتیب منظور ما از " فرش نایین " در اینجا کلیه ی فرش هایی است که در شهرستان نایین و مناطقی نظیر خور و جندق و روستاهای مربوط به آنها بافته می شود. البته کیفیت تولید در این نقاط نیز با یکدیگر تفاوت هایی دارد که به آن اشاره خواهد شد.

مواد اولیه: فرش نایین، با کیفیتی که در بازارهای جهانی معرف است، از آن نوع فرش هایی نیست که استفاده از پشم های ضخیم ایرانی در آنها امتیازی به حساب آید. پشم مصرفی در این فرش، از نوع ظریف است و درصد بالایی از آن نوعی پشم است که به آن کرک گفته در می شود. اما آنچه می توان در مورد پشم یا کرک مورد استفاده در این فرش گفت، آن که کلا از پشم نو و خالص، و ازنظر ظرافت از حد استاندارد پشم های ایرانی بالاتر است. در اینجا باید اشاره کنیم که فرش نایین از زمینه های نادر و مناسب کاربرد پشم های ظریف غیر ایرانی است. خامه ی مورد مصرف در فرش نایین از کارخانه ی پشم هرند - شرق یزد، صنایع کرک کاشان فراهم می آید و از نمره ی ر 8 تا 20 متریک در این فرش به کار می رود، که نمرهً 20 آن در فرش های ظریف نایینی مصرف می شود. نخ های مورد مصرف در چله ی فرش، از نوع چله ی مورد مصرف در فرش های اصفهان است و از اصفهان و کاشان تاًمین می شود - علی رغم شهرت فرش های ابریشم فرش نایین بیشتر بر پنبه و پشم متکی است.

جدول یک - نخ مورد استفاده در چله ی فرش --------------------------------------------------------------------------- نخ 9 لا برای 40 - 50 رج یا گره در ازای هر 10 سانتی متر 80 خفت نخ 6 لا برای 50 - 70 رج یا گره در ازای هر 10 سانتی متر 100 خفت نخ 4 لا برای 70 رج به بالا در ازای هر 10 سانتی متر 120 خفت ----------------------------------------------------------------------------

طرح و نقشه : اصلی ترین طرح های مورد استفاده در فرش نایین، طرح های شناخته شده یی نظیر شاه عباسی، لچک ترنج با استفاده از ترکیبات اسلیمی، ختابی و به طور کلی نقوشی است که با سنتی ترین طرح های ایرانی بستگی دارد. استفاده مناسب از طرح های سنتی همراه با رنگ آمیزی خاص فرش های نایین، هویتی خاص و جهانی برای این فرش ها تامین کرده است.

از نقوش سنتی دیگری که از آنها استفاده هایی هنرمندانه در فرش نایین شده است می توان به نقش گنبد (سقفی)، حاج خانومی، درختی، قابی، محرابی، محرمات، افشان، لچک ترنج، و کتیبه یی و تاریخی اشاره کرد. با آن که کوچکی شهر و محدودیت و سابقه ی اندک تولید، مانع از آن است که از طراحی گسترده و طراحان صاحب نام و متعدد، نظیر آنچه در اصفهان و تبریز دیده می شود سراغ بگیریم، باید اذعان کنیم که تولید کنندگان و طراحان فرش نایین، زیباترین و دلپذیر ترین موارد استفاده و بازسازی طرح های رایج در مناطق قالی بافی دیگر را بر فرش خویش نشان داده اند. با این وصف برخی زمزمه های سال های اخیر، دایر بر یکنواخت بودن فرش های نایین، تولید کنندگان این فرش را بر آن داشت که به ایجاد برخی نو آوری ها و استفاده او نقوش متنوع تر دست بزنند، که از جمله ی آنها، علاوه بر استفاده ی بیشتر از نقوش سنتی، بافت فرش های کناره، دایره، شش گوش، و هشت گوش است. در غالب این طرح ها، ظرافت و پر کاری قلم طراحان نایینی، روح و هویت خاص فرش های نایین را تضمین کرده است.

طراحان فرش نایین

ولی الله شرعی از هنرمندان صاحب قلم و صاحب نام نایین است. وی متولد 1317 هجری شمسی بوده و اگر چه مکتب احمد ارچنگ هنرمند برجسته مکتب اصفهان را دیده است، ولی بیشتر به دلیل ذوق، علاقه و تلاش شخصی خویش، مدت 35 سال است که در این کار مشغول است. وی از مادرش که در قالی بافی هنرمند بود و در او عشق به هنر فرش را برانگیخت، به نیکی یاد می کند. اکنون دخترش در کار طراحی فرش با او همکاری دارد. از همکاران دیگر او برادران محسنی، با او در رنگ و نقطه همکاری دارند. مهارت ولی الله شرعی در رسم نقوش لچک ترنج افشان و شاه عباسی و جنگلی حیوان دار، مورد تایید همگان است و نقشه های وی بر فرش های پُر ارزش نایین بافته می شود.

رضا یوسف پور، متولد 1318 هجری شمسی است و مدت 40 سال در این کار سابقه دارد. رضا یوسف پور در طرح کلیه ی نقوش اصفهان مهارت دارد و طرح های او روی فرش های حبیبیان، تولید کننده ی معروف فرش نایین، بافته می شود. دستیار او در این کارگاه، محمد علی احمدی است که رنگ و نقطه ی نقوش طراحی شده به عهده اوست. گروه دیگری از یاران آقای رضا یوسف پور، در کارگاه دیگری در جنب منزل قدیمی و زیبای حبیبیان ( که کارگاه های رنگرزی و رفوگری نیز در آنجا قرار دارد ) به کار رنگ آمیزی و نقطه چینی نقوش فرش مشغولند.

حبیبیان، طراح و تولید کننده فرش نایین

صحنه فرهنگ و هنر این سرزمین، در طول تاریخ هیچ گاه از حضور مردانی خلاق و سازنده خالی نبوده است، و جستجو در زمینه احوال متولیان فرهنگ و هنر نایین ما را بی هیچ پرسشی به حضور وجودی ارزشمند که می توان او را پدر فرش نایین نامید، آقای فتح الله حبیبیان رهنمون شد. ما به تحسین درباره فردی باید بگوییم که فرش های تولیدی در کارگاه او شهرتی به زیبایی و شکوه نام ایران، ارمغان خریداران هنردوست عالم کرده است. حبیبیان نه تنها با نمایش معدودی از فرش های زیبایش، دریچه یی از بهشت را به رویمان گشود، بلکه ما را در این اعتقاد یاری کرد که می توان با طرح و رنگ هایی محدود به مرزی بی انتها از زیبایی دست یافت، و چگونه است که طراح این فرش ها توانسته با قرار گرفتن در فضایی مشخص از هنر ایرانی، به خلق آثاری این چنین متنوع بپردازد. آیا این جز به مدد بهره گیری هنرمندانه از قابلیت ذاتی هنری اصیل و مطلوب امکان پذیر است؟(تا آنجا که می دانیم فرش های بافت نایین با نام حبیبیان از گران ترین فرش های بافت ایران است). این هنرمند سالخورده نایینی را در حالی ملاقات کردیم که چند سالی بود خانه نشین و تقریباً بستری بود. وی متولد 1282 هجری شمسی است و بنا به اظهار خودش، اولین فرش با نقشه را هنگامی که شاگرد مدرسه بود در نایین بافت و در اصفهان به بهای 100 تومان فروخت. وی به اتفاق برادرش محمد حبیبیان، که در سال 1365 در گذشت، پس از رکود کار عبابافی، در کارگاه پدرش ( حدود 70 سال پیش، حوالی سال 1300 شمسی ) فرش بافی را حرفه ی خویش قرار داد. حبیبیان نیز نظیر بسیاری صاحب نظران دیگر، لطافت و ظرافت فرش نایین را یادگار دوران رونق کارگاه های عبابافی و کارگران ماهر آن حرفه می داند. وی علاوه بر بافت فرش، طرح بسیاری از فرش های خود را شخصاً کشیده است. برادران حبیبیان یادآور نامی درخشان در هنر فرش بافی ایران هستند.